Stadswandeling - Amersfoort

De wandeling voert langs panden van Stadsherstel Midden-Nederland in de historische binnenstad van Amersfoort. De huidige stad was vroegere een heel nat gebied, met ontzettend veel overstromingen. Amersfoort dankt zijn naam en ontstaan dan ook aan het water. Amersfoort betekent voorde of doorwaadbare plaats in de Amer of Eem. De eerste schriftelijke vermelding van de naam Amersfoort dateert uit 1028. Daarvoor was er reeds een nederzetting van boerderijen op de uitlopers van de Amersfoortse Berg en op de zandruggen in het moerasgebied.

De plekken die in de 12e eeuw werden bewoond staken als een soort zandkoppen boven de rest van het land uit. Bewoonsporen uit die tijd zijn voornamelijk gevonden op Hof (nr. 11 en 12), Havik, Langestraat en Krommestraat. Al snel werd het nodig het bewoonbare gebeid te vergroten. Door middel van ophoging en afwatering werd een groter gebied leefbaar gemaakt. In de tweede helft van de 13e eeuw werd de Hof opgehoogd, en sindsdien werd het plein waarschijnlijk al als marktplaats gebruikt. Elke vrijdag en zaterdag is hier ook nu nog de markt te vinden.

De stadsrechtenverlening in 1259 gaf een impuls aan de groei van de stad: grote waterwerken als de Westsingel, de Zuidsingel en 't Zand werden kort na 1259 gerealiseerd. Rond 1300 werd een stenen muur gebouwd aan de rooilijn van de Breestraat en Muurhuizen. De muur was door enkele poorten onderbroken: Zoals de Bloemendalsebinnenpoort en de Kamperbinnenpoort. De stad had naar schatting toen ongeveer 1000 inwoners. De 14e eeuw was een bloeiperiode voor Amersfoort. Welvaart en groei zorgden ervoor dat het stadsbestuur besloot een tweede stadsmuur te bouwen, zodat het bewoonbare gebied groter werd. Deze muur werd in 1450 voltooid, en sindsdien was er voor lange tijd genoeg ruimte: tot aan het begin van de 20e eeuw trad Amersfoort niet buiten deze middeleeuwse muur. Ook bij de tweede muur gaven twee poorten toegang tot de stad: Monnikendam en Koppelpoort. Na de bouw van de tweede muur verrezen op de eerste stadsmuur huizen. Hiervoor was de muur wel grotendeels afgebroken en van de resten werden de zogenaamde Muurhuizen gebouwd.

De ontwikkeling van Amersfoort kwam lange tijd stil te liggen, onder andere door de slechte bevaarbaarheid van de Eem kon de stad sinds de 16e eeuw niet goed bereikt worden. De periode van de 16e eeuw tot en met de 19e eeuw kende Amersfoort een relatieve stilstand en werd de stad ook niet uitgebreid. Daar kwam in de 19e eeuw verandering in. De bouw van kazernes en de aansluiting op het spoorwegennet in die eeuw zorgden weer voor welvaart. Er werden gebouwen bij geplaatst binnen de bestaande stadsmuren en de bestaande gevels werden vaak aangepast aan de laatste mode. In de 19e eeuw werden de tweede stadsmuren afgebroken en de vrijgekomen grond werd getransformeerd tot een plantsoen door Zocher. Vanaf het begin van de 20e eeuw werd ook buiten de oorspronkelijke grenzen gebouwd.

Zoals in veel steden ontstonden ook in Amersfoort plannen om de stad geheel toe te spitsen op het toenemende verkeer. In 1969 presenteerde de gemeente de nota 'Amersfoortse binnenstad, vorm en functie in een nieuwe tijd', wat inhield dat dwars door de binnenstad wegen zouden worden aangelegd. Dit zou de middeleeuwse structuur drastisch aantasten. Dankzij veel protesten van de bevolking was het plan uiteindelijk in 1973 van de baan. De radicale plannen zorgden voor het besef dat de Amersfoortse monumenten moesten worden behouden en vanuit dit ideaal is destijds Stadsherstel Amersfoort ontstaan, de voorloper van Stadsherstel Midden-Nederland.